رویش دندان‌های شیری یکی از مراحل مهم رشد نوزاد است که معمولاً بین 6 تا 10 ماهگی آغاز می‌شود و تا حدود 2.5 تا 3.5 سالگی ادامه دارد. این فرآیند نه‌تنها از نظر جسمی بلکه از نظر روانی نیز برای کودک و والدین چالش‌برانگیز است. شناخت مراحل رویش، ترتیب دندان‌ها و علائم همراه با آن، به والدین کمک می‌کند تا با آمادگی بیشتر، مراقبت‌های لازم را انجام دهند و از نگرانی‌های بی‌مورد جلوگیری کنند.
مراحل رویش دندان‌های شیری
رویش دندان‌های شیری مراحل مختلفی را شامل می‌شود که در ادامه به توضیح مفصل این موضوع خواهیم پرداخت.
اولین دندان نوزاد از کجا درمی‌آید؟
در اغلب نوزادان، اولین دندان شیری از فک پایین و در قسمت جلویی درمی‌آید. این دندان‌ها که به آن‌ها دندان‌های مرکزی پایین گفته می‌شود، معمولاً بین ۶ تا ۱۰ ماهگی ظاهر می‌شوند. البته در موارد نادر، برخی نوزادان ممکن است با دندان ناتال (دندانی که هنگام تولد وجود دارد) به دنیا بیایند، که این دندان‌ها معمولاً نرم‌تر بوده و جزو دندان‌های شیری واقعی محسوب نمی‌شوند.
ترتیب رویش دندان‌های شیری
ترتیب رویش دندان‌ها معمولاً الگوی مشخصی دارد، اگرچه ممکن است در برخی کودکان این ترتیب کمی متفاوت باشد. الگوی رایج به شرح زیر است:
- دندان‌های مرکزی پایین: ۶ تا ۱۰ ماهگی
- دندان‌های مرکزی بالا: ۸ تا 12 ماهگی
- دندان‌های جانبی بالا و پایین: ۹ تا ۱۶ ماهگی
- دندان‌های آسیاب اول: ۱۳ تا ۱۹ ماهگی
- دندان‌های نیش: ۱۶ تا ۲۳ ماهگی
- دندان‌های آسیاب دوم: ۲۵ تا ۳۳ ماهگی
در پایان این دوره، کودک معمولاً دارای ۲۰ دندان شیری خواهد بود. اگر ترتیب رویش متفاوت باشد اما تعداد دندان‌ها طبیعی باشد، جای نگرانی نیست. با این حال، مراجعه منظم به دندانپزشک کودکان توصیه می‌شود.
مدت زمان و پروسه دندان درآوردن
رویش هر دندان ممکن است چند روز تا چند هفته طول بکشد. فرآیند دندان درآوردن معمولاً با علائمی مانند التهاب لثه، بی‌قراری و تمایل به جویدن همراه است. در برخی کودکان، این علائم بسیار خفیف هستند و در برخی دیگر ممکن است شدیدتر باشند. به‌طور کلی، کل فرآیند رویش دندان‌های شیری از حدود 6 ماهگی آغاز شده و تا 3.5 سالگی کامل می‌شود.
علائم و نشانه‌های دندان درآوردن
شناخت علائم دندان درآوردن به والدین کمک می‌کند تا با آرامش بیشتری این مرحله را مدیریت کنند و از اشتباه گرفتن آن با بیماری‌های دیگر جلوگیری شود.
تحریک‌پذیری و بی‌قراری
تحریک‌پذیری و بی‌قراری، از نخستین و بارزترین نشانه‌های دندان درآوردن در نوزادان به شمار می‌روند. نوزادی که تا پیش از این آرام و خرسند بود، ممکن است به طور ناگهانی و بی‌دلیل شروع به گریه و بی‌قراری کند. این گریه‌ها ممکن است طولانی و شدید باشند و آرام کردن نوزاد را برای والدین دشوار سازند. نوزاد ممکن است به طور غیرمعمول به والدین خود وابسته شود و به دنبال تماس فیزیکی و آرامش‌بخش با آن‌ها باشد.
این تغییر رفتار، ناشی از درد و فشاری است که در ناحیه لثه‌های نوزاد در حال شکل‌گیری است. رویش دندان‌ها، هرچند فرآیندی طبیعی است، اما می‌تواند با درد و ناراحتی قابل توجهی برای نوزاد همراه باشد. این درد، به‌ویژه در شب‌ها که حواس‌پرتی‌های روزانه وجود ندارد، تشدید شده و باعث بی‌قراری و اختلال در خواب نوزاد می‌شود. والدین باید در این دوران صبور و بردبار باشند و با درک علت بی‌قراری نوزاد، سعی کنند با نوازش، در آغوش گرفتن و ایجاد محیطی آرام، او را تسکین دهند.
تورم و قرمزی لثه‌ها
لثه‌های نوزاد، که در حال آماده شدن برای رویش دندان‌های جدید هستند، معمولاً متورم، قرمز و حساس می‌شوند. این التهاب و تغییر رنگ، به دلیل افزایش جریان خون در ناحیه لثه و فعال شدن سیستم ایمنی بدن در پاسخ به فرآیند رویش دندان است. در برخی موارد، والدین ممکن است متوجه یک نقطه سفید کوچک روی لثه شوند.
این نقطه، در واقع، نشان‌دهنده نزدیک بودن رویش دندان است و به منزله‌ی یک پیش آگهی برای والدین عمل می‌کند. لمس لثه‌های متورم و قرمز شده می‌تواند باعث درد و ناراحتی نوزاد شود، بنابراین والدین باید در هنگام تمیز کردن دهان نوزاد یا معاینه لثه‌ها، بسیار مراقب باشند. استفاده از یک پارچه نرم و مرطوب برای تمیز کردن آرام لثه‌ها می‌تواند به کاهش التهاب و تسکین درد کمک کند.
آبریزش دهان و تمایل به جویدن
افزایش تولید بزاق و آبریزش دهان، از علائم بسیار رایج و قابل تشخیص دندان درآوردن در نوزادان است. این افزایش بزاق، نه تنها به مرطوب نگه داشتن لثه‌ها و جلوگیری از خشکی آن‌ها کمک می‌کند، بلکه حاوی آنزیم‌هایی است که به تجزیه مواد غذایی و بهبود هضم کمک می‌نمایند. نوزاد در این دوران، تمایل زیادی به جویدن اشیاء مختلف، از جمله اسباب‌بازی‌ها، انگشتان خود و حتی لباس‌هایش نشان می‌دهد.
این رفتار، یک سازوکار طبیعی برای کاهش فشار و درد در ناحیه لثه است. جویدن اشیاء سفت، به تحریک لثه‌ها و تسهیل رویش دندان‌ها کمک می‌کند. والدین باید اطمینان حاصل کنند که اشیائی که نوزاد برای جویدن انتخاب می‌کند، تمیز، ایمن و غیر سمی هستند تا از خطر بلعیدن قطعات کوچک یا آسیب رسیدن به لثه‌ها جلوگیری شود. حلقه‌های دندانی (Teething Rings) که از مواد ایمن و غیر سمی ساخته شده‌اند، می‌توانند انتخاب مناسبی برای نوزادان در این دوران باشند.
اختلال خواب و کاهش اشتها
درد و ناراحتی ناشی از رویش دندان می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر خواب و اشتهای نوزاد داشته باشد. نوزاد ممکن است شب‌ها بیشتر بیدار شود و به سختی به خواب رود، یا در طول روز خواب‌های کوتاه‌تری داشته باشد. این اختلال در خواب، افزون بر این که برای نوزاد آزاردهنده است، می‌تواند بر کیفیت زندگی والدین نیز تاثیر بگذارد. همچنین، درد لثه هنگام مکیدن یا جویدن غذا می‌تواند باعث کاهش اشتها در نوزاد شود. نوزاد ممکن است از خوردن غذا امتناع کند یا حجم غذای مصرفی خود را کاهش دهد. والدین باید در این دوران، صبور باشند و سعی کنند با ارائه غذاهای نرم و خنک، و همچنین تغذیه مکرر با حجم کمتر، به تغذیه مناسب نوزاد کمک کنند. در صورتی که کاهش اشتها شدید و طولانی باشد، مشورت با پزشک متخصص اطفال ضروری است.
تب و علائم شبیه سرماخوردگی
تب و اسهال مستقیما ناشی از دندان درآوردن نیست. والدین باید توجه داشته باشند که تب بالا (بالای 38 درجه سانتیگراد) یا اسهال شدید، می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری جدی باشد و نیاز به بررسی پزشکی دارد. در صورت بروز چنین علائمی، مراجعه به پزشک برای تشخیص دقیق و درمان مناسب اهمیت زیادی دارد. به طور کلی، دندان درآوردن نباید باعث تب بالا یا اسهال شدید شود، و در صورت بروز این علائم، باید احتمال وجود عفونت یا بیماری دیگر را در نظر گرفت.
زود یا دیر رویش دندان‌های شیری
رویش دندان‌های شیری معمولاً از حدود 6 ماهگی آغاز می‌شود و تا 3.5 سالگی ادامه دارد. با این حال، برخی نوزادان ممکن است زودتر یا دیرتر از این بازه زمانی دندان درآورند. این تفاوت‌ها معمولاً طبیعی هستند، اما در برخی موارد می‌توانند نشانه‌ای از شرایط خاص پزشکی یا تغذیه‌ای باشند.
علل زود دندان درآوردن
رویش زودهنگام دندان‌های شیری، یعنی قبل از ۴ ماهگی، در برخی نوزادان مشاهده می‌شود. عوامل مؤثر در این پدیده عبارت‌اند از:
- ژنتیک: سابقه خانوادگی در دندان درآوردن زودهنگام می‌تواند نقش مهمی داشته باشد.
- تغذیه مناسب در دوران بارداری: دریافت کافی کلسیم، ویتامین D و سایر مواد معدنی توسط مادر ممکن است رشد سریع‌تر دندان‌ها را تحریک کند.
- سطح بالای هورمون‌های رشد: برخی نوزادان به‌طور طبیعی سطح بالاتری از هورمون‌های رشد دارند که می‌تواند باعث تسریع در تکامل دندانی شود.
- شرایط خاص پزشکی: در موارد نادر، بیماری‌هایی مانند هیپرتیروئیدیسم یا اختلالات متابولیک می‌توانند باعث رویش زودهنگام دندان شوند.
عوارض و پیامدهای رویش زودهنگام
اگرچه رویش زودهنگام دندان‌ها در بسیاری از موارد بی‌خطر است، اما می‌تواند با برخی مشکلات همراه باشد:
- تحریک و ناراحتی در تغذیه نوزاد: دندان‌های زودرس ممکن است باعث درد هنگام مکیدن یا شیر خوردن شوند.
- خطر آسیب به دندان ناتال یا نئوناتال: دندان‌هایی که هنگام تولد یا در هفته‌های اول ظاهر می‌شوند، معمولاً ریشه ضعیفی دارند و ممکن است لق شده یا بیفتند.
- احتمال پوسیدگی زودهنگام: دندان‌هایی که زودتر ظاهر می‌شوند، مدت بیشتری در معرض عوامل پوسیدگی قرار دارند.
- اختلال در الگوی طبیعی رویش دندان‌های بعدی: در برخی موارد، دندان‌های زودرس ممکن است باعث جابه‌جایی یا تأخیر در رویش دندان‌های دیگر شوند.
افتادن دندان‌های شیری و رویش دندان دائمی
دندان‌های شیری نقش حیاتی در رشد فک، تغذیه، گفتار و حفظ فضای مناسب برای دندان‌های دائمی دارند. افتادن این دندان‌ها بخشی طبیعی از رشد کودک است که معمولاً از حدود ۶ سالگی آغاز می‌شود.
سن شروع افتادن دندان‌های شیری
افتادن دندان‌های شیری معمولاً بین ۶ تا ۷ سالگی آغاز می‌شود و تا حدود ۱۲ سالگی ادامه دارد. این فرآیند با لق شدن دندان‌های جلویی پایین شروع می‌شود و به‌تدریج سایر دندان‌ها نیز جای خود را به دندان‌های دائمی می‌دهند. البته در برخی کودکان، این روند ممکن است کمی زودتر یا دیرتر آغاز شود که در صورت نبود علائم غیرطبیعی، جای نگرانی نیست.
کدام دندان‌ها زودتر می‌افتند؟
ترتیب افتادن دندان‌های شیری معمولاً مشابه ترتیب رویش آن‌هاست:
- دندان‌های مرکزی پایین (۶ تا ۷ سالگی)
- دندان‌های مرکزی بالا (۶ تا ۷ سالگی)
- دندان‌های جانبی بالا و پایین (۷ تا ۸ سالگی)
- دندان‌های آسیاب اول (۹ تا ۱۱ سالگی)
- دندان‌های نیش (۱۰ تا ۱۲ سالگی)
- دندان‌های آسیاب دوم (۱۰ تا ۱۲ سالگی)
این ترتیب ممکن است در برخی کودکان متفاوت باشد، اما در صورت تأخیر بیش از حد یا افتادن زودهنگام، مشاوره با دندانپزشک کودکان توصیه می‌شود.
مراقبت بعد از افتادن دندان شیری
پس از افتادن دندان شیری، مراقبت صحیح از محل خالی و دندان‌های مجاور اهمیت زیادی دارد. تمیز نگه‌داشتن محل با مسواک نرم و آب نمک رقیق، پرهیز از دستکاری یا فشار دادن محل افتادن دندان، تغذیه با غذاهای نرم در روزهای اول، بررسی رشد دندان دائمی توسط دندانپزشک و استفاده از فضا نگهدارنده در صورت افتادن زودهنگام دندان و تأخیر در رویش دندان دائمی پس از افتادن دندان شیری توصیه می‌گردد. مراقبت صحیح در این مرحله می‌تواند از مشکلات آینده جلوگیری کند.
جدول رویش دندان دائمی
دندان‌های دائمی معمولاً از حدود ۶ سالگی شروع به رویش می‌کنند. جدول زیر زمان تقریبی رویش هر گروه از دندان‌های دائمی را نشان می‌دهد:
| زمان رویش تقریبی | نوع دندان |
| 6 تا 7 سالگی | آسیاب اول دائمی |
| 6 تا 7 سالگی | دندان‌های مرکزی پایین |
| 7 تا 8 سالگی | دندان‌های مرکزی بالا |
| 8 تا 9 سالگی | دندان‌های جانبی |
| 9 تا 12 سالگی | نیش‌ها |
| 11 تا 13 سالگی | آسیاب دوم دائمی |
| 17 تا 25 سالگی | آسیاب سوم (دندان عقل) |
راهکارهای کاهش درد و مراقبت‌های خانگی
برای کاهش درد پس از افتادن دندان شیری می‌توان راهکارهای زیر را در خانه انجام داد:
استفاده از دندان‌گیر و ماساژ لثه
استفاده از دندانگیرهای نرم و ایمن، به‌ویژه مدل‌هایی که قابلیت سرد شدن دارند، می‌تواند فشار لثه را کاهش دهد. ماساژ ملایم لثه با انگشت تمیز یا پارچه نرم نیز به تسکین درد کمک می‌کند و گردش خون در ناحیه را بهبود می‌بخشد.
کمپرس سرد و غذای خنک
قرار دادن کمپرس سرد روی گونه یا دادن خوراکی‌های خنک مانند پوره سیب سرد یا ماست ساده، می‌تواند التهاب لثه را کاهش دهد. این روش‌ها برای کودکانی که در حال دندان درآوردن هستند، بسیار مؤثر و بی‌خطرند.
داروهای موضعی و گیاهی
ژل‌های بی‌حس‌کننده مخصوص کودکان، با مشورت پزشک قابل استفاده‌اند. همچنین، برخی داروهای گیاهی مانند عصاره بابونه یا نعناع، در قالب دهان‌شویه یا کمپرس، می‌توانند به کاهش التهاب و درد کمک کنند. استفاده از این داروها باید با تأیید پزشک یا دندانپزشک کودکان باشد.
اهمیت مراقبت از دندان‌های شیری
مراقبت و نگهداری درست از دندان‌های شیری اهمیت زیادی دارد. در ادامه به دلایل مراقبت از دندان‌های شیری آشنا خواهیم شد:
پیشگیری از پوسیدگی و بیماری‌ها
دندان‌های شیری به‌دلیل مینای نازک‌تر، بیشتر در معرض پوسیدگی هستند. رعایت بهداشت دهان از همان ابتدای رویش دندان‌ها، شامل مسواک زدن با مسواک نرم و خمیردندان مخصوص کودک، نقش مهمی در پیشگیری از پوسیدگی، التهاب لثه و سایر بیماری‌های دهان دارد.
تأثیر دندان شیری بر رشد دندان دائمی
دندان‌های شیری فضای لازم برای رویش دندان‌های دائمی را حفظ می‌کنند. اگر دندان شیری زودتر از موعد بیفتد یا دچار پوسیدگی شدید شود، ممکن است باعث جابه‌جایی یا نهفتگی دندان دائمی شود. همچنین، دندان‌های شیری در تکامل گفتار، تغذیه و رشد فک نقش دارند.
جمع‌بندی
رویش دندان‌های شیری مرحله‌ای طبیعی و مهم در رشد کودک است که با علائمی مانند بی‌قراری، تورم لثه، آبریزش دهان و اختلال خواب همراه می‌شود. شناخت زمان‌بندی، ترتیب رویش، علل تأخیر یا رویش زودهنگام، و مراقبت‌های خانگی مؤثر، به والدین کمک می‌کند تا این دوره را با آرامش و آگاهی بیشتری پشت سر بگذارند. استفاده از دندانگیرهای سرد، ماساژ لثه، تغذیه مناسب و مراجعه منظم به دندانپزشک کودکان، از جمله راهکارهای مؤثر برای کاهش درد و حفظ سلامت دهان کودک هستند. جهت کسب اطلاعات بیشتر و دریافت نوبت می‌توانید با کارشناسان کلینیک دکتر حائری تماس حاصل فرمایید.
