فضا نگهدارنده دندان کودکان یکی از ابزارهای مهم در دندانپزشکی کودکان است که نقش پیشگیرانه و درمانی دارد. این وسیله کوچک اما کاربردی، زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که دندان شیری کودک زودتر از موعد طبیعی کشیده شده یا از بین رفته باشد. در چنین شرایطی، احتمال حرکت دندان‌های مجاور به سمت فضای خالی وجود دارد که می‌تواند مسیر رویش دندان دائمی را مختل کند. فضا نگهدارنده با حفظ این فضا، از بروز مشکلات بعدی مانند بی‌نظمی دندانی، نیاز به ارتودنسی و اختلال در جویدن یا صحبت کردن جلوگیری می‌کند. در ادامه این مقاله با بررسی اهمیت استفاده از فضا نگهدارنده باشید.
فضا نگهدار دندان چیست؟
فضا نگهدارنده یک وسیله دندانی است که به‌صورت ثابت یا متحرک در دهان کودک قرار می‌گیرد تا فضای خالی ناشی از کشیدن زودهنگام دندان شیری را حفظ کند. این ابزار معمولاً از فلز یا ترکیب فلز و پلاستیک ساخته می‌شود و به‌گونه‌ای طراحی شده که مانع از حرکت دندان‌های مجاور به سمت فضای خالی شود. در برخی موارد، فضا نگهدارنده می‌تواند به‌عنوان جایگزین موقت دندان‌های جلویی نیز عمل کند تا علاوه بر حفظ عملکرد دهان، زیبایی لبخند کودک نیز حفظ شود.
اهمیت استفاده از فضا نگهدارنده
استفاده از فضا نگهدارنده از جنبه‌های مختلفی حائز اهمیت است که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت:
جلوگیری از بی‌دندانی زودرس
از دست دادن زودهنگام دندان شیری می‌تواند منجر به بی‌نظمی در قوس دندانی شود. دندان‌های مجاور تمایل دارند به سمت فضای خالی حرکت کنند و این جابه‌جایی باعث می‌شود دندان دائمی زیرین نتواند در موقعیت مناسب خود رشد کند. فضا نگهدارنده با حفظ این فضا، از بروز چنین مشکلاتی جلوگیری می‌کند.
حفظ ترتیب رویش دندان‌های دائمی
دندان‌های دائمی برای رشد صحیح نیاز به فضای مشخصی دارند. اگر این فضا از بین برود، دندان دائمی ممکن است در موقعیت نامناسبی رشد کند یا حتی نهفته باقی بماند. استفاده از فضا نگهدارنده به حفظ نظم و ترتیب رویش دندان‌های دائمی کمک می‌کند و احتمال نیاز به درمان‌های ارتودنسی در آینده را کاهش می‌دهد.
انواع فضا نگهدارنده
فضا نگهدارنده‌ها به دو دسته کلی ثابت و متحرک تقسیم می‌شوند که هرکدام کاربرد خاص خود را دارند.
فضا نگهدار ثابت
این نوع فضا نگهدارنده به دندان‌های مجاور چسبانده می‌شود و تا زمان رویش دندان دائمی در دهان باقی می‌ماند.
بند و حلقه
رایج‌ترین نوع فضا نگهدار ثابت است که شامل یک حلقه فلزی متصل به بند دور دندان کناری است. این حلقه فضای خالی را حفظ می‌کند و مانع از حرکت دندان‌های مجاور می‌شود.
سیم کمانی پشت دندانی
در مواردی که چند دندان از دست رفته‌اند، از سیم کمانی استفاده می‌شود که به دندان‌های پشتی متصل شده و از حرکت دندان‌ها در کل قوس دندانی جلوگیری می‌کند.
دیستال شو
این نوع فضا نگهدارنده برای حفظ فضای دندان‌های آسیاب شیری استفاده می‌شود و به‌گونه‌ای طراحی شده که فشار روی دندان‌های پشتی را کنترل کند.
قوس ترانسپالاتال و لینگوال
در مواردی که نیاز به حفظ فضای دو طرف قوس دندانی وجود دارد، از این نوع فضا نگهدارنده استفاده می‌شود. قوس ترانسپالاتال برای فک بالا و لینگوال برای فک پایین کاربرد دارد.
فضا نگهدار متحرک
این نوع فضا نگهدارنده مانند پلاک‌های ارتودنسی قابل خارج کردن است و معمولاً برای دندان‌های جلویی یا در مواردی که زیبایی اهمیت بیشتری دارد، استفاده می‌شود. فضا نگهدار متحرک می‌تواند شامل دندان مصنوعی موقت نیز باشد تا ظاهر لبخند کودک حفظ شود.
مراحل ساخت و نصب فضا نگهدارنده
برای ساخت و نصب فضا نگدارنده بایستی مراحل مختلفی طی شود که در ادامه این بخش به آن‌ها اشاره خواهیم کرد:
معاینه و ارزیابی دندان‌ها
در اولین مرحله، دندانپزشک وضعیت دندان‌های کودک را بررسی می‌کند تا مشخص شود آیا نیاز به فضا نگهدارنده وجود دارد یا خیر. این ارزیابی شامل بررسی موقعیت دندان‌های مجاور، سن کودک، و وضعیت دندان دائمی زیرین است.
قالب‌گیری و ساخت در لابراتوار
پس از تصمیم‌گیری، قالب‌گیری از دهان کودک انجام می‌شود تا فضا نگهدارنده دقیقاً مطابق با ساختار دهانی او ساخته شود. این قالب به لابراتوار ارسال می‌شود و فضا نگهدارنده با مواد مناسب طراحی و تولید می‌شود.
نصب در دهان کودک و آموزش والدین
نصب فضا نگهدارنده معمولاً در حالت هوشیاری کودک انجام می‌شود. کودک باید دهان خود را برای حدود ۳ دقیقه باز نگه دارد تا چسباندن کامل شود. پس از نصب، دندانپزشک نحوه مراقبت، تمیز کردن و زمان‌های مراجعه بعدی را به والدین آموزش می‌دهد.
مراقبت و نگهداری از فضا نگهدارنده
استفاده از فضا نگهدارنده، شرایط نگهداری خاصی را می‌طلبد که در ادامه این بخش به برخی نکات مهم در این زمینه اشاره خواهیم کرد:
رعایت بهداشت و مسواک زدن
فضا نگهدارنده باید روزانه تمیز شود تا از تجمع پلاک و باکتری جلوگیری شود. مسواک زدن منظم، استفاده از نخ دندان و دهان‌شویه‌های مناسب توصیه می‌شود.
پرهیز از غذاهای چسبنده و فشار دادن با انگشت
کودک باید از خوردن غذاهای چسبنده مانند آدامس، تافی و شکلات‌های نرم خودداری کند. همچنین، نباید با انگشت یا زبان به فضا نگهدارنده فشار وارد کند، زیرا ممکن است باعث جابه‌جایی یا آسیب به آن شود.
مدت زمان استفاده از فضا نگهدارنده
مدت زمان استفاده از فضا نگهدارنده بستگی به زمان رویش دندان دائمی دارد. معمولاً تا زمانی که دندان دائمی آماده رشد باشد، فضا نگهدارنده در دهان باقی می‌ماند. این زمان می‌تواند از چند ماه تا چند سال متغیر باشد و نیاز به بررسی‌های دوره‌ای توسط دندانپزشک دارد.
عوارض و خطرات احتمالی عدم استفاده یا مراقبت نادرست
عدم استفاده از فضا نگهدارنده پس از کشیدن زودهنگام دندان شیری می‌تواند منجر به بی‌نظمی شدید دندانی، نهفتگی دندان دائمی، و نیاز به درمان‌های ارتودنسی پیچیده شود. همچنین، مراقبت نادرست از فضا نگهدارنده ممکن است سبب التهاب لثه، پوسیدگی دندان‌های مجاور یا شکستگی خود وسیله شود.
هزینه و جلسات مورد نیاز
هزینه فضا نگهدارنده بسته به نوع آن (ثابت یا متحرک)، تعداد دندان‌های درگیر، و مواد استفاده‌شده متفاوت است. معمولاً شامل هزینه قالب‌گیری، ساخت در لابراتوار، نصب و جلسات پیگیری می‌شود. جلسات دوره‌ای برای بررسی وضعیت فضا نگهدارنده و رشد دندان دائمی ضروری است و ممکن است هر ۳ تا ۶ ماه یک‌بار انجام شود.
جمع‌بندی
فضا نگهدارنده دندان کودکان یکی از مؤثرترین ابزارهای پیشگیرانه در دندانپزشکی کودکان است که نقش مهمی در حفظ سلامت دهان و ترتیب صحیح رویش دندان‌های دائمی ایفا می‌کند. زمانی که دندان شیری زودتر از موعد کشیده می‌شود، استفاده از فضا نگهدارنده مانع از جابه‌جایی دندان‌های مجاور و بسته شدن فضای خالی می‌شود، که در غیر این صورت می‌تواند منجر به بی‌نظمی دندانی، نهفتگی دندان دائمی و نیاز به درمان‌های ارتودنسی در آینده شود.
انواع مختلفی از فضا نگهدارنده‌ها وجود دارد که بسته به محل دندان کشیده‌شده، سن کودک و شرایط دهانی انتخاب می‌شوند. مراقبت صحیح، رعایت بهداشت، پرهیز از غذاهای چسبنده و مراجعه منظم به دندانپزشک از الزامات استفاده موفق از این وسیله است.
